مدینه العرفا

مشاهیر شهرستان نایین

مدینه العرفا

مشاهیر شهرستان نایین

نام

درباره نام نائین گفته‌اند نام نائین از گیاهی باتلاقی به نام «نی» برگرفته شده، یا یهودیانی که از اورشلیم به مشرق زمین کوچانده شدند، این شهر را به یاد موطن خویش بنا کرده و بدین نام خوانده‌اند. هر چند علیرضا عرب بافرانی در کتاب خود «عروس کویر» این نظر را تا حدودی ضعیف برمی‌شمرد. وی به نقل از محمد تقی جامع نائینی می‌نویسد: «وجه دیگر که تا حدودی ضعیف به نظر می‌رسد این است که نائین به معنی جمال کلمه‌ای عبری است و یکی از شهرهای فلسطین هم به همین نام بوده است» محمدتقی جامع نائینی در کتاب خود «ویژگی‌های زبان محلی نائین» می‌نویسد که عده‌ای بر این باورند که شهری به نام «هوم» یا «وهوم» در چند کیلومتری محل فعلی نائین بوده که مردم آن زردتشتی بوده‌اند و بعدها «نائن» پسر نوح بر این شهر غلبه کرده و در این مکان شهری ساخته که به نام خود او «نائن» یا «نائین» خوانده می‌شود برخی از اهالی نائین معتقدند که نائین نسبت این شهر را به «ناهید» یا «آناهیتا» الاههٔ آب می‌رساند. با توجه به قدمت این شهر، وجود باقیماندهٔ آثار و ابنیهٔ دوران ساسانی و نیز شباهت گویش نائینی به گویش پهلوی، این نظر نمی‌تواند دور از ذهن باشد. ولیکن آنچه مسلم است عناوینی چون «شهر مساجد»، «قصبه طیبه»، «مدینه العرفا» و... که برای نائین برشمرده شده نشان دهنده اهمیت این شهر در دوره‌های مختلف تاریخ بوده‌است. نائین را با القاب و عناویین مختلفی مانند قصبه طیبه، دارالعرفان و مدینه العرفا یاد کرده‌اند.

جغرافیای نایین

پرونده:Locator map Iran Esfahan Province.png

نایین شهری کویری‌ست و در زمینی صاف و هموار قرار گرفته‌است. ارتفاع نایین از سطح دریا ۱۵۸۰ متر، عرض جغرافیایی آن ۳۲ درجه شمالی و طول آن ۵۲ درجه شرقی است.

کوهسارهای آن هیچکدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک تر نیستند. کوه‌های سمت شمال رشته‌ای است به نام کوه سرخه که دنباله آن به رشته‌ای به نام بیدکوه منتهی می‌شود. در سمت جنوب غربی رشته‌ای به نام کوه سره با ارتفاع ۲۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع‌ترین کوههای اطراف نایین است. رشته کوه سارو نیز در سمت جنوب غربی نایین قرار دارد که به رشته‌های ((پرویز)) و ((بنوید)) در جنوب نایین می‌پیوندد.

معماری و بافت شهری

بافت شهری قدیم نائین با تاثیر پذیری از عواملی مانند محیط طبیعی، آب و هوا، نیازهای شهر، لزوم امنیت شهر در برابر تهاجم بیگانگان طراحی شده و به طور کلی دارای معماری بسته و درونگرا است. عموم فضای معماری و آثار تاریخی در ترکیبی متراکم در کنار یکدیگر و متصل به هم استقرار یافته‌اند. طراحی شهر به گونه‌ای بوده‌است که فضای مسکونی بدون آن که از نظر کاربردی دچار اشکال شوند در کنار عناصر شهری مانند مسجد جامع و دارا لحکومه و بازار و حسینیه و مدرسه و حمام مستقر شده‌است.


بافت قدیم نائین از هفت محله تشکیل شده‌است. این محلات که هر یک حسینیه‌هایی دارد عبارتند از:

  • محله کلوان
  • محله چهل دختران
  • پنجاهه
  • نو گاباد یا نو آباد
  • باب‌المسجد یا در مسجد
  • سرای نو
  • کوی سنگ یا گودالو

امروز نائین به دو قسمت نائین جدید و قدیم تقسیم می‌شود. اکثر مردم خانه‌های قدیمی را خراب کرده و به قسمت نوساز شهر نقل مکان کرده‌اند.

چشم انداز محله محمدیه از جذاب‌ترین مناطق بخش مرکزی نائین است. این محله به خاطر موقعیت و نمای زیبا مورد توجه گردشگران است. در مرکز این محله تپه‌ای قرار گرفته که بر بالای آن قلعه زیبای آشورگاه ساخته شده‌است. در پایان تپه کارگاه عبا بافی در دل زمین کنده شده‌اند. مردم محل این کارگاه را «سرداب» می‌نامند. محله محمدیه دارای سبط‌های متعدد و گذرها و گنبدهای زیبا و بناهای تاریخی بسیار است.

بازار نائین

بازار شهر نائین به صورت خطی مستقیم از دروازه چهل دختران شروع می‌شود وبه مسجد خواجه ختم می‌شود طول این بازار در حدود۳۴۰ متر است. همه مراکز محلات (حسینیه‌ها) با کوچه‌های فرعی و اصلی به آن مربوط می‌شوند. در امتداد راسته بازار دو چارسو وجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. بازار نائین تا چند سال پیش دائربود ودر آن فعالیتهای بازرگانی انجام می‌شد اما درحال حاضر به علت انتقال مغازه‌ها به خیابان تقریباً حالت نیمه متروک درآمده‌است بازار نائین دکان‌های با طرح‌های متفاوت دارد. راسته بازار مسقف است که قسمتی از سقف آن چند سال قبل فرو ریخت. اخیراً سازمانهای مسؤل قسمتهای بازار را مرمت کرده‌اند. بازار ناییین در دوره ایلخانان بیش از هر زمان دیگر توسعه یافت. ورودی بازار یکی از مهم‌ترین دروازه‌ها شهر محسوب می‌شده‌است. این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست. سقف این بازار گنبدی و طاق ضربی است که نورگیرهایی دایره‌ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده‌است. به طور کلی بازار نائین یکی از آثار زیبا و قابل توجه شهر نائین بشمار می‌رود، زیرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران درآن واقع شده‌اند.

مصلی

Mosalla edifice.jpg

از دیگرآثار جالب و قابل توجه نائین ساختمان مصلا است که تا چند سال پیش باغ وسیع ومشجر آن تفرجگاه مردم درایام تعطیل بوده‌است وبقعه داخل آن نیز زیارتگاه نائینی‌ها بشمار می‌رفت گنبد زیبای مصلی رو به روی گنبد امام زاده سلطان سید علی واقع شده و خیابانی این دو محل بهم ارتباط می‌دهد. عمارت مصلی مدفن سیدخان بزرگ سلسله نوربخشیه‌است مزار این عارف مشهور روبروی درب ورودی باغ مصلی قرار گرفته و سنگ مرمری با تاریخ 953 هجری بر مزار او نصب شده‌است. در وسط باغ مصلی مقبرهای به صورت هشت گوش با اتاقهای قرینه و به‌صورت چهار ایوانه واقع شده که گنبد بسیار زیبایی از کاشی به رنگ آبی بر روی آن خودنمائی می‌کند. در زیر این گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائینی فرزند حاج عبدالقیوم واقع شده که در سال ۱۲۱۲هجری در این محل درگذشته‌است. مزار دیگری متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربایجانی است که درسال۱۲۵۰ هجری در گذشته و دراین محل به خاک سپرده شده‌است. در مورد چگونگی احداث این بنا نیز برخی از منابع نوشته‌اند در سفری که محمد میرزای قاجار به عنوان فرزند ولیعهد از کرمان به تهران می‌رفت در این محل میهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وی سلطنت اورا پیش‌بینی کرد چون گفته‌های او مقرون به حقیقت می‌شود محمد شاه برای سپاس از او دستور می‌دهد این بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلی ۱۸جریب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش می‌باشد درضلع غربی مصلی آب انبار بزرگی که در نوع خود بسیار جالب توجه‌است. از دیگر زیبائی‌های این عمارت وجود دو بادگیر است که در تابستانها باعث سردی و گوارائی آب این آب انبار می‌شود. ورودی مصلی وعمارت مصلی بصورت دو طبقه‌است. عمارت مصلی نائین در آبانماه ۱۳۶۵ به شماره ۱۷۱۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

باغ مصلای نائین

مصلای شهر نائین، باغی وسیع و زیبا ست که تا چند سال پیش تفرجگاه مردم نائین بود. دیوارهای آجری آن بلند و کنگره‌ای است. چهار برج به طور قرینه در چهار گوشه آن قرار دارد. درب اصلی باغ در سمت شمال شرقی، رو به امازاده سلطان سید علی باز می‌شود. در محل ورود به حیاط یک هشت ضلعی ورودی آن هشتی، بالا خانه‌ای است هست که محل کتابخانه مرحوم معاضد السلطنه پیرنیا بوده‌است. وسط باغ بقعه‌ای هشت ضلعی هست که دو سه پله از سطح زمین بلندتر است. این ساختمان به صورت چهار ایوانی است و بر فراز آن گنبدی بلند و زیبا هست که با کاشی فیروزهای رنگ پوشیده شده‌است. زیر گنبد میرعبدالوهاب و محمدحسن کوزه کنانی به خاک سپرده شده‌اند. عبدالوهاب عارف شهیر و جد اعلای خاندان پیرنیاست. ساختمان بقعه مربوط به عهد قاجار است.

به فاصله کمی از ورودی، سنگ مرمر نفیسی نصب شده که تاریخ آن مربوط به سال ۹۳۵ه. ق است. این سنگ متعلق به مزار سید علی بن احمد نور بخش (بزرگ سلسله نور بخشیه) معاصر شاه طهماسب صفوی است. در یکی از اضلاع باغ آب انباری ساخته شده که دارای دو راه پله‌است. یکی از این راه پله‌ها در بیرون باغ و افع شده‌است این آب انبار دارای دو باد گیر بلند و زیبا نیز می‌باشد

قلعه‌ها

نارین قلعه

نارین قلعه یا نارنج قلعه، قلعه‌ای باستانی در شهر نایین در استان اصفهان است. از مهمترین و قدیمیترین بناهای شهر، «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه» بنا بر نوع مصالح و سبک بنا، می‌تواند مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان باشد و احتمالاً آتشگاه بوده است. که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. به ویژه آن که این بنا درست درمیان بافت تاریخی نایین قرار گرفته است. درباره کارکرد قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست. اما گمان می‌رود این قلعه، همراه با فضای اطراف، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است. درباره کارکرد قلعه اطلاع دقیقی در دست نیست اما گمان می‌رود این قلعه همراه با فضای اطراف، مرکز اداری نظامی شهر بوده باشد. ارتفاع قلعه از سطح زمین ۴۰ متر است که از آن به عنوان دژ کهن یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. جنگ امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی در این قلعه روی داد.

در منابع کهن

مدارک و منافع متعدد به شهرهایی اشاره می‌کنند که قلعه‌هایی مانند نارنج قلعه داشته‌اند. اصطخری در کتاب خود از وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوه‌های پارس خبر داده‌است، و در کتاب خود به آتشکده‌ای اشاره می‌کند که در بالای این قلعه وجود داشته‌است. با توجه به این مطلب احتمال اینکه این قلعه در قبل از اسلام محل نگهداری آتش بوده است وجود دارد. علاوه بر اصطخری نیز، حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ ه. ق. دور این قلعه را ۴۰۰۰ گام ذکر کرده، و بنا برگفته معاونت معرفی و آموزش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، مقدسی هم در قرن سوم از این بنا بعنوان یک اثر قبل از اسلام نام برده است.

  • قلعه عاشورگاه

قلعه عاشوراگاه، از معروفترین بناهای دوره زردشت در منطقه‌است و بالای کوهی مشرف بر محمدیه که قدمت آن قرن‌ها پیش از بوجود آمدن نایین است قرار گرفته. عاشورگاه تقریباً از تمام نقاط محمدیه و از جاده نائین به انارک دیده می‌شود. چنانچه به محض ورود به محمدیه نخستین بنایی که به چشم می‌خورد قلعه آشورگاه است. بنا بر موقعیت سوق‌الجیشی این قلعه احتمالاً از آن به عنوان دژی دفاعی استفاده می‌شده‌است. راهزنان فرهنگ، بارها به این قلعه دستبرد زده و اشیاء عتیقه فراوانی از آن به یغما برده‌اند، از این رو در قلعه فعلاً بسته‌است. با این همه، شکوه این قلعه چندان است که تماشای آن از جای‌جای محله محمدیه روح را بر می‌انگیزد. یکی ازمکانهای تاریخی توریستی محوطه زیبا ومجموعه کارگاههای عبا بافی و قلعه تاریخی محمدیه بوده که ترکیبی خاص جهت جذب گردشگران ایجاد نموده است قلعه تاریخی محمدیه بر بالای تپه‌ای بلند به صورت چند ضلعی وچندین نیم برج ودیوارهای بلند دژ مستحکمی جهت دفاع از منطقه وشهر محسوب می شده است. وجود کارگاههای عبا بافی محمدیه در مجاور این قلعه زیبایی آنرا دو چندان نمود است. قدمت این قلعه را به دورهٔ پیش از اسلام تخمین می‌زنند بر سر تپه‌ای است سنگی و دارای ۶ برج. بلندی هر برج از دوازده رگه چینه است دوره خارجی یکی از برجها شانزده متراست. دیوار قلعه ممزوج از خشت و چینه است اندازه خشت‌ها ۲۸*۲۸*۷است به این قلعه، قلعه عاشورگاه نیز گفته می‌شود.

آب‌انبارهای نائین

از دیگر آثار تاریخی نائین آب انبارهای آن هستند. آب انبارهای نائین از لحاظ عناصر و اجزاء ساختمان شباهت تمامی با هم دارند. این آب انبارها به خاطر شرایط اقلیمی و کویری نائین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قناتها شور و غیر قابل استفاده بود. هر آب انبار شامل یک منبع یا مخزن آب بود که بربالای آن سقفی گنبدی شکل بنا می‌کردند و دو بادگیر آب را خنک نگاه می‌داشتند. راه پله و محل برداشت آب ازدیگر قسمتهای آب انبارهای نائین است. هر محله در نائین دارای یک آب انبار بوده که هنوز نیز پابر جا هستند و برخی از آنها تا چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از معروفترین آب انبارهای نائین آب انبار معصوم خانی است که در محله چهل دختران وافع است. در شهر کویری نائین، آب مهم‌ترین عنصر حیات و بقا در دوره‌های مختلف تاریخی محسوب می‌شود و آب انبارها مهم‌ترین منبع نگهداری و تأمین آب در فصول گرم سال در این منطقه‌است. از شهر نائین با بیش از ۵۰ بنای آب انبار می‌توان به شهر آب انبارها یاد نمود که ۸۰ درصد از آنها مورد استفاده‌است و اکثراً به پمپ برقی مجهز هستند. با این وجود از سال ۱۳۷۵ آب شرب لوله‌کشی از زاینده‌رود به نائین منتقل می‌شود.

تیپ و شکل آب انبارهای نائین حائز اهمیت بوده و از اجزاء مختلفی همچون مخزن، بادگیر، پاشیر تشکیل شده‌است بادگیر در اطراف مخزن و وسیله خنک‌کننده جهت آب بوده‌است و پاشیر با معماری سر در جهت برداشت آب ساخته شده‌است در نائین آب انبارها را به تناسب نیاز با اشکال مختلفی می‌توان مشاهده نمود. معمولاً شکل کلی آب انبارها با یک مخزن و دو بادگیر در کنار آن و یک پاشیر روبروی آن دیده می‌شود ولی به تناسب نیاز گاهی با یک پاشیر دو مخزن (آب انبار خان یا دوقلوی نائین و محمدیه) با یک مخزن و دو پاشیر (آب انبار مصلای نائین) و اشکال متنوع دیگر می‌توان مشاهده نمود. قدمت آب انبارهای نائین از صفویه به بعد بوده و در طول دوره‌های تاریخی مهم‌ترین عامل ذخیره آب محسوب می‌گردیده‌است در نائین این عنصر معماری با وجود در دسترس بودن فناوریهای روز، هنوز مورد استفاده‌است.

حمام‌های تاریخی

بخش تاریخی شهر نایین
  • حمام قدیمی نوآباد
  • حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد.
  • حمام قدیمی کلوان مربوط به دوران صفویه به بعد.
  • حمام امام رضا (ع) محله کوی سنگ.

    امامزاده‌ها


  • پرونده:Imam mosque.jpg
  • امامزاده سلطان سیدعلی
  • امامزاده ابومحمد
  • امامزاده سلطان موصله نائین که ساختمان آن از قرن هشتم یا نهم ه. ق است
  • امامزاده جنید
  • امامزاده عبدالله
  • امامزاده ابراهیم
  • امامزاده پیرمردان
  • امامزاده فاطمه نساء

    حسینیه‌های نائین

    حسینیه نوآباد

    هر محله قدیمی نائین یک حسینیه دارد. اگر چه اکثر مردم از قسمت قدیم شهر به بخش نوساز نائین نقل مکان کرده‌اند وعملا محلات قدیمی خلوت شده‌اند اما هنوز حسینیه‌ها در ایام عزاداری رونق گذشته را دارند. این حسینیه‌ها شامل یک مکان مسقف و سر پوشیده برای فصول سرد ویک فضای باز برای سایر ایام و فصول است. حسینیه‌ها معمولاً شبیه به یکدیگر ساخته شده و دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) وصفه‌های کوچکترهستند که دورتا دورحسینیه را فرا گرفته‌اند. بر دیوار حسینیه‌ها اشعار زیبا به خط نستعلیق همراه با نقاشی‌های گل وبوته به چشم می‌خورد. صفه‌ها عموماً دو طبقه هستند و طبقات بالا که مردم نائین آن‌ها را «غرفه» می‌گویند به بانوان اختصاص دارد. گنبد حسینیه‌های مسقف بیشتر برمربع منظمی قرار دارد که درقسمت کاسه گنبد ۸ ضلعی و در بال به ۱۶ضلعی تقسیم می‌شود. مصالح حسینیه‌ها نیز عموماً آجر هستند. حسینیه‌ها محلات هفت‌گانه نائین تماماً قدمتی در حدود ۷۰الی ۱۰۰ سال دارند تنها حسینه‌ای که گنبد آن نوسازی شده‌است حسینیه سرای نو می‌باشد. در نائین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌گویند حسینیه‌ها در قدیم علاوه بر آن که مرکز تجمع برای عزاداری بودند محلی نیز برای تصمیم گیریهاوتبادل نظر نیز به حساب می‌آمدند. بافت قدیمی نائین به گونه‌ای طراحی شده که حسینیه هر محله به راحتی با سایرعناصر مانند سقاخانه‌ها و بازار و مساجد و حمام‌ها و گورستان عمومی شهر ارتباط برقرارکنند.

    مهم‌ترین حسینیه‌های نائین عبارتند از:

  • حسنیه پنجاهه
  • حسینیه نوگباد
  • حسینیه چهل دختران
  • حسینیه سرای‌نو
  • حسینیه کلوان
  • حسینیه باب‌المسجد
  • حسینیه کوی سنگ (گودالو)
  • حسینیه محمدیه میدان بالا
  • حسینیه محمدیه پادرخت
  • حسینیه محمدیه عاشورگاه

    مساجد

    Masjed jame naeen posht.jpg

  • مسجدجامع نایین
  • مسجدشیخ مغربی
  • مسجد خواجه خضر
  • مسجد بابا عبدالله
  • مسجدجامع قدیمان
  • مسجد جامع شهر بافران

    اقتصاد

    کشاورزی و دامداری

    کشاورزی نائین

    اقتصاد نائین از دورترین روزگار بر کشاورزی و صنایع دستی متکی بوده‌است. اما از آنجا که نائین شهری گرم و خشک است، با کمبود آب روبروست و همان مقدار آب هم فوق‌العاده شور است، از این‌رو کشاورزان ناچار به مبادرت به کاشت درختانی کرده‌اند که به آب کمتری نیاز داشته باشد. به همین خاطر بیشتر باغ‌های نائین را درختان انار و پسته تشکیل می‌دهد و کشت و کار نیز محدود به گندم و جو است. به ندرت تعدادی از کشاورزان این منطقه به کشت شلغم و زردک و گوجه مینیاتوری نیز رو می‌آورند ولی عمده این کشت‌ها به مصرف روزمره خود کشاورز خواهد رسید. دامپروری در حد تأمین احتیاجات روزمره مردم رایج است. همچنین در این منطقه، گوسفند بیش‌تر از سایر دام‌ها پرورش می‌یابد. در بیابان‌های اطراف نایین روند رشد مرغداریها محسوس است و این روزها به تعداد آنها به سرعت افزوده می‌شود. کمابیش تعدادی گاوداری هم در این مناطق وجود دارند.

    عبا بافی

    عبابافی محمدیه

  • عبابافی محمدیه

    از صنایع رایج و معتبر نائین عبا بافی است. عبا بافان، محصول خود را از کرک و پشم شتر در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند. مهم‌ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. کارگاه‌های این عبابافان و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود. این کارگاههای عبابافی در بین بومیان منطقه با نام سرداب شناخته می‌شود که اخیراً تعدادی از آنها توسط میراث فرهنگی احیا شده‌اند و بعضی از آنها محل نمایشگاههای فصلی و دائمی صنایع دستی می‌باشند. در این نمایشگاهها تنوع قالی‌های دستباف در ابعاد کوچک و رنگها و نقش‌های مختلف محسور کننده است. علاوه بر آن در این سرداب‌ها می‌توانید از نزدیک شاهد هنرنمایی استادان عبابافی و گلیم بافی باشید که با روی خوش پذیرای میهمانان خواهند بود.

    در گذشته مردم آن را بر روی دوش خود می‌انداختند و در فواصلی از سال که سوز سرما زندگی را سخت می‌کرد، با کشیدن عبا بر سر و پیچیدن آن به دور خود، مدتی را در گرمای مبحوس شده در زیر عبا می‌گذرانیدند. اگر از اعیان بودند، جنس عبا از کرک شتر و به بهترین شکل بافته می‌شد و اگر از طبقه پایین جامعه بودند، جنس عبا از پشم گوسفند یا موی بز و احتمالاً زمانی که به دلیل استفاده طولانی مدت پاره شده بود، چندین بار وصله زده می‌شد. محصولات بافته شده در این تولیدی‌ها حتی در دورانی به کشورهای مجاور نیز صادر می‌گردیده است.

    دستگاه‌های عبا بافی از جنس چوب و نی می‌باشد و شامل اجزایی مانند نوردهای در عقب و جلو دستگاه دفتین و شانه در وسط و دو پدال برای بازکردن بین تارها و... می‌باشد. تکنیک‌های به کار رفته در ساخت این دستگاه‌ها بسیار پیچیده و سنجیده است.

    کارگاه‌های عبا بافی به صورت کنده در دل زمین ساخته شده‌اند که اگر به محمدیه رفته باشید، این کارگاه‌ها را در کنار قلعه زیبا و بسیار قدیمی که بر روی تپه‌ای مشرف بر شهر است می‌بینید. البته در حال حاضر بیشتر این کارگاه‌ها به صورت متروک در آمده‌اند، اما در گذشته عبا بافی از جمله مشاغل برای تامین معاش به حساب می‌آمده‌اند و صد البته اینکه به عنوان یک شغل و نه یک هنر به آن پرداخته می‌شده است؛ همچون بسیار صنایع دستی دیگر.

    هر چند تنها چند کارگاه عبابافی که تعداد آن‌ها شاید به ۵ عدد می‌رسد و در آن‌ها چند فرد سالخورده مشغول به کار هستند دایر است، اما با کوشش سازمان میراث فرهنگی و همت خود بافندگان تلاش شده است که با ایجاد تنوع در محصولات تولیدی در این کارگاه‌ها، جذب توریست و غیره، از انزوال و نابودی این هنر بسیار کهن جلوگیری شود.

    قالی بافی

    قالی و قالی‌بافی با نام نائین پیوند خورده و قالی بافی از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می‌رود. در سال‌های گذشته، نایین کمتر شاهد خانه‌ای بود که دار قالی زینت بخش آن نباشد؛ امری که امروزه متأسفانه کم‌کم از اوج خود به نزول می‌گراید. که در انارک قالی و قالیچه‌هایی با طرح نائین و نقشه‌های افشان و ترنجی و بته‌ای بافته می‌شود. در خور نیز صنایع دستی قدمتی دیرینه دارد. قالی‌های خور و بیابانک دارای طرح نائین و نقش‌های ترنج ولچک – افشان- لیلی و مجنون است که در سراسر کشور شهرت فراوان دارد.

    مردم

    مردم نائین مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند. مردم نائین به زبانی سخن می‌گویند که باز مانده زبان ایران باستان و (پهلوی) است. این زبان شباهت بسیار زیادی به متون اوستایی وگویش زردشتی دارد و احتمال می‌رود مردم نایین به سبب مراوده زیاد با زردشتیانی که در این منطقه ساکن بوده‌اند این زبان را برخود گرفته‌اند. یا اینکه دراصل خود زردشتی بوده‌اند

    پوشش‌ها

    امروز لباس مردم نائین نیز همچون سایر شهرهاست اما برخی روستاها به ویژه مناطق شرقی نائین کشاورزان لباس سنتی قدیم بر تن می‌کنند. این پوشاک شامل پیراهن ساده سفید، بدون یقه و شلوار مشکی و ساده‌است. بیشتر زنان این خطه چادر به سر دارند و این روزها لباسهای آنها شبیه سایر نقاط ایران می‌باشد. به عبارتی لباس‌های سنتی این دیار از خانه‌ها رخت بسته‌اند.

    غذاهای بومی، میوه‌ها، شیرینی‌ها و ترشی و تنقلات محلی

    در منطقه نائین غذاهای بومی چون آش جو، آش گندم و نیز تولیدات محلی چون نان محلی و ماست چکیده (ماستینه) و ... وجود دارد. در این خطه مردم به طریقی خاص نان را در تنور خشک می‌کنند. این نان به مدت طولانی قابل استفاده است و از طعم دل‌انگیز خاصی برخوردار می‌باشد. در مناطق کوهستانی اطراف نایین با تخمیر شیر گوسفند و بز ماده‌ای مغذی به نام «کَمه» کومه در پوست دباغی شده بز تهیه می‌شود. طعم این ماده شبیه برخی از پنیرهای فرانسوی است که با شیوه‌ای نزدیک به همین روش‌ها تهیه می‌شود؛ البته با تندی خاص و بویی شبیه بوی الکل. گاهی اوقات برای کاستن این بوی الکل مانند از سبزیهای معطر همچون نعناع استفاده می‌کنند. البته باید خاطر نشان کرد که گاهی به دلیل عدم مرغوبیت خیک مورد استفاده ممکن است کمه با بوی نامطبوعی همراه باشد. به گفته یکی از افرادی که با خارجیان کار می کرده است یکی از مهندسین انگلیسی با دیدن این غذا مردم را مسخره می کرده است. با این حال در وقت بازگشت به خانه مقداری از آن را با خود به کشورش می‌برد و آن را به آزمایشگاهی در یک دانشگاه ارجاع داده و با کمال شگفتی نتیجه آزمایش را برخلاف تصورش می‌بیند. وقتی به ایران باز می‌گردد تقاضای مقدار بیشتر این غذا را می‌کند وقتی علت را جویا می‌شوند به نتیجه آزمایشش در انگلیس اشاره کرده و می‌گوید این غذا بسیار کامل است وآن را راز طول عمر مردم ناحیه کوهستانی نایین می داند

    سوغات نائین نیز در درجه اول صنایع دستی آن از جمله عبا، فرش و... سپس غذاهای بومی است. شیرینی‌های ناییین به دلیل همجواری آن با استانهایی نظیر یزد و اصفهان همانند شیرینیهای آنجاست و غالباً حاجی بادام و حلوا شکری و باقلوا و قطاب یزد به وفور در نایین یافت می‌شود. از دیگر شیرینی‌های خاص که در مناسبتی تحت عنوان برات، به عنوان خیرات برای درگذشتگان خود می‌پزند می‌توان به سیروک اشاره کرد که تلفیقی از آرد و شکر و روغن فراوان است. گندم و برنج بوداده نیز از تنقلات مردم این منطقه می‌باشد که به نام گندمک و برنجک شناخته شده است. انار و انجیر از جمله میوه‌هایی هستند که در این منطقه به خوبی رشد می‌کنند.

    صنایع دستی

    عبا بافی

    از صنایع رایج و معتبر نائین عبا بافی است. پیش از فرش، کیفیت عبای نائین در ایران بسیار مشهور بود. عبا بافان، محصول خود را از کرک و پشم شتر در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند. مهم‌ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. کارگاه‌های این عبابافان و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود. در فاصله سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰ که استفاده از لباسهای سنتی و محلی تا حدی ممنوع شد عبای نائین نیز از رونق افتاد. اما پس از شهریور سال ۱۳۲۰ این صنعت دوباره رونق گرفت به طوری که عباهای زمستانی که در نائین بافته می‌شدند به چنان شهرتی رسیدند که کشورهای حوزه خلیج فارس وشبه جزیره عربستان و عراق خریدار آنها شدند. در حال حاضر بر اثر عدم استقبال از عبای نائین بار دیگر از رونق این صنعت کاسته شده‌است به طوریکه جزء چند کارگاه که در محمدیه نائین دائر است کسی از این کار استقبال نکرده‌است. در سال۱۳۵۰، میزان صادرات عبای نائین سالیانه ۳۰۰ تا۵۰۰۰ عدد بوده‌است. لازم به توضیح است که کارگاه‌های عبابافی نایین در بین افراد بومی آن منطقه به نام سرداب معروف می‌باشد. این سرداب‌ها در حال حاضر محل فعالیت تعداد اندکی از عبابافان قدیمی این منطقه است. از بنام ترین عبابافان این منطقه می‌توان به رضا قیامی محمدی اشاره کرد. در حال حاضر تعدادی از این سرداب‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی دوباره احیا گردیده‌اند.

    قالی نائین

    قالی نائین آوازه جهانی دارد. با اینحال فرشبافی در نائین قدمتی کمتر از ۱۰۰ سال دارد. در حقیقت با افول صنعت عبابافی، صنعتگران و هنرمندان عباباف به بافتن فرش روی آوردند. تاریخچه این صنعت به سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ شمسی می‌رسد. در این سالها برادران سجادی که از سادات محترم نائین بودند در این شهر کلاس قالی بافی دائر کردند و علاقه‌مندان را آموزش دادند. استعداد مردم نائین، و کوشش طراحان اولیه فرش مانند مرحوم رهنما باعث شد تادر همان سالهای نخست فرش نائین با قالی‌های اصفهان، کاشان رقابت کند و حتی از آنها پیشی گیرد. نویسنده کتاب قالی ایران در مورد پیشرفت فرش نائین می‌نویسد: «همچنانکه فرش کرمان پس از کسادی بازار شال رونق گرفت فرش نائین نیز هنگامی با اقبال روبه رو شود که پارچه ظریف عبا رونق خود را از دست داد...» نویسنده کتاب، الیاف پشم نائین را ظریف تر و نرمتر از پشمی می‌داند که معمولاً در سایر نقاط فلات ایران به دست می‌آید و از آنجا که ریسندگان نائین از این ازاین پشم کلافهای نازک و یکنواختی تهیه می‌کنند رنگهای که به کار می‌برند بسیار عالی وبی نظیر است، امروزه فرش نائین با طرح‌ها و رنگهای متنوع کماکان شهرت خود را حفظ کرده‌است. بسیاری ازکارشناسان دلیل شهرت فرش نائین را ثابت بودن رنگ، زیبایی، نقشه و طول قدمت بافت می‌دانند رنگهای که در قالی نائین به کار می‌رود بیشترلاکی، سبز، یشمی، نارنجی، قهوهای، عنابی، خاکی، کرمی، آبی، لاجوردی و فیلی می‌باشند. در حال حاضر قالی در اقتصاد شهر نائین کاملاً موثراست و تجارت قالی و سایرامورمربوط به این صنعت از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می‌رود.

    کاشی‌سازی

    کاشی سازی و کاشی کاری از هنرهای دستی نائین است که سابقه‌ای دیرینه دارد. به طوری که تا حدود ۵۰ سال پیش کاشی‌های تولید نائین به بیش‌تر شهرهای بزرگ ایران صادر می‌شد.

    شال بافی

    شال بافی نائین نیز از هنرهای دستی زیبای این خطه بوده‌است که اینک از میان رفته‌است.

    کوزه‌گری و سفالگری

    کوزه‌گری نائین نیز یادگار روزگاران گذشته این شهر است. ظروف سفالی نائین که از نظر ظرافت و استحکام معروف هستند تا جند سال پیش به شهرهای دیگر صادر می‌شده‌اند متأسفانه امروز به علت عدم استقبال مردم از این صنعت و ورود ظروف مشابه، کارگاه‌های کوزه‌گری تقریباً به حالت تعطیل درآمده و کوزه گران هنرمند نائین تماماً تغییر شغل داده‌اند.

    موزه

    خانه پیرنیا در اسفند ماه۱۳۷۳ به موزه مردم شناسی کویر نایین تبدیل گشت. در این موزه اشیاء وسایل و لوازم و به طور کلی عناصر فرهنگی مردم کویر اعم از پوشاک، ظروف فلزی و چوبی، صنایع دستی، کارگاه‌های مختلف عبا بافی، گلیم‌بافی، آهنگری سنتی، سفالگری، قالی‌بافی و آداب و رسوم و اعتقادات مردم با اشیاء موجود، ترکیب فرهنگی مردم کویر برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته می‌شود. در این موزه چاپخانه سنتی بسیار زیبایی نیز از گردشگری پذیرایی کرده و فروشگاه کتاب میراث فرهنگی کتاب در زمینه‌های مختلف فرهنگی عرضه می‌نماید.

    آموزش

    واحدی از دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۶۸ در نائین تاسیس شده‌است. این دانشگاه تا چندی قبل در مقاطع کاردانی و کارشناسی و در رشته‌های مهندسی برق و رایانه، روانشناسی، پرستاری، مامایی، مکانیک خودرو و نقشه‌کشی معماری دانشجو می‌پذیرفت ولی هم اکنون رشته مامایی این دانشگاه حذف شده است. دانشکده تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد) معماری و شهرسازی این واحد، مهرماه ۱۳۹۱ برای اولین بار در نایین فعال شد.

    دانشگاه پیام نور دانشکده هنر نایین (از مجموعه دانشگاه هنر اصفهان) و یک دانشگاه غیر انتفاعی به نام علامه نائینی و یک دانشگاه دیگر به نام دانشگاه جامع علمی کاربردی نیز فعالیت خود را از مهر ماه۱۳۹۱ سال جاری شروع کرده است.

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی