نائین را شهر خوشنویسی و خوشنویسان می دانند ، اکثر تذکره نویسان در معرفی شعراو گویندگان نائینی هنر خوشنویسی آنها را نیز در کنار شعر وادب ذکر کرده اند . این مطلب در مورد سایر زمینه ها نیز کاملا مشهود است . علاقه به خط و خطاطی باعث شده تا شهر نائین پیوسته خوشنویسانی صاحب نام داشته باشد برخی از آنان عبارتند از:
۱-عبد العظیم نائینی : از خوشنویسان اواخر دوران صفویه است وی فرزند محمد رفیع میباشد .
۲- میرزا احمد خوشنویس : متوفا به سال ۱۲۵۰ قمری از خوشنویسان دوران قاجار .
۳- میرزا حسین علی خان وزیر ( طبا طبائی ): متوفا به سال ۱۲۶۷ هجری از
خوشنویسان دوران محمد شاه قاجار . ۴- میرزا محمد علی خان فرزند سید عابد:
از خوشنویسان اواخر دوران قاجار است که در سال ۱۳۰۰ هجری همزمان با سلطنت
ناصر الدین شاه قاجار وفات یافت .
۵- میرزا مهدی خان فرزند میرزا ابولقاسم خان سلطان الحکماء ( که شرحش گذشت ): وی متوفا به سال ۱۳۰۰ هجری است وی قبل از پدر فوت کرده است.
۶- بانو مریم: ( این زن خواهر مشیر الدوله است که خط او را استادانه ذکر کرده اند در کتاب تذکره خوسنویسان معاصر خط اورا در زمره خوشنویسان برجسته ذکر می کند .
۷- میرزا حسن خان نائینی: که در سال ۱۳۰۰هجری در کذشت
۸- میرزا نصر الله خان مشیر الدوله: متوفا به سال ۱۳۲۰هجری قمری .
۹- میرزا عبد الحسین فلسفی: متوفا به سال ۱۳۱۴ فرزند سید حکیم .
۱۰- میرزا محمود خوشنویس: متوفا به سال ۱۳۳۵هجری قمری
۱۱- میرزا حسنعلی: متوفا به سال ۱۳۲۸ هجری فرزند میرزا معصوم .
۱۲- میرزا محمود چاووش فرزند میرزا احمد: متوفا به سال ۱۳۳۵قمری .
۱۳- میرزات ابو طالب خان رحیمی فرزند میرزا حسین: متوفا به سال ۱۳۰۰هجری قمری
۱۴- میرزا محمد خان بقائی :متخلص به غوغا به سال ۱۳۴۵هجری قمری .
۱۵- میرزا محمود خان ثقة السلطنه: متوفا به سشال ۱۳۰۸ شمسی .
۱۶- میرزا طاهر اعلامی فرزند ابوطالب باغچه ای: متوفی به سال ۱۳۰۸ هجری شمسی .
۱۷- ملا محمد رضا : وی از تحسین مکتب دارن نائین است که اکثربزرگان رجال ازشاگردان او بوده اند مرحوم معلم نائینی در سال ۱۳۰۰ شمسی وفات یافته است .
۱۸- میرزا حسین منشی باشی:فرزند حاج میرزا محمد صادق خان که در سال ۱۳۰۴ شمسی در گذشته است .
۱۹- میرزا حسن عماد الشریعه امامی: فرزند عبد الحسین متوفا به سال ۱۳۰۸ شمسی.
۲۰- میرزا عبد الحسین حکیم: فرزند سید ابراهیم حکیم متوفا به سال ۱۳۱۴ شمسی. شاعران نائین
مرحوم امامی نائینی شعرای نائین را ازاوائل دوران قاجار به ترتیب حروف الفبا ذکرمی کند. این شعرا عبارتند از :
میرزاابوالقاسم خان جوهرالشعراء ، میرزا باقرخان ادیب ، جلال بقائی ، میرزاحسین علی تاج الحکماء ، میرزاحسین خان وزیرزاده (طایر) سیدحسن رجا، سید حسن تمر، سید حسن مصطفوی (سرشار)، حسینعلی پیرنیا، میرزاعبدالوهاب خان شجاع السلطان ، سید عبدالحجت بلاغی ، میرزاعلی خان تلگرافچی ، دکترعلی پیرزاده ، میرزاعلی خان صفاءالسلطنه(مشتاقی)، ملاعلی فارغ الشعرا، حاج میرزاکوچک ، حاج میرزامحمد مجتهد، میرزا سیدمحمدخان بزرگ، میرزاسیدمحمدخان مجتوبی عترت، میرزاسیدمحمدخان نبوی ، حاج آقامحمدعلی پیرزاده ، میرزامحمدعلیعبرت، میرزامحمدعلی مشعل الشعرا، میرزا محمودامام جمعه،میرزامصطفی وکیلی ، میرزامحمدسعیدامامی(متخلص به فردی)، میرزا محمدعلی امامی. آیت اله میرزا حسین غروی نائینی
از تولد تا اجتهاد
میرزا محمد حسینی نائینی ، فرزند حاجی میرزا عبد الرحیم ،شیخ الاسلام نائین در سال۱۲۷۷هجری قمری در شهر نائین در استان اصفهان به دنیا آمد . وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش ، در سن ۱۷سالگی جهت ادامه تحصیل به اصفهان رهسپار گردید و در منزل حاج محمد باقر اصفهانی اقامت گزید . در حوزه علمیه اصفهان ، دانشهای مقدماتی را به پایان رسانید و علم اصول را از ابوالعلی کرباسی و فلسفه و کلام را ازمحضر بزرگانی چون شیخ جهانگیر خان قشقایی ، شیخ محمد حسن هزار جریبی و شیخ محمد تقی نجفی اصفهانی وفقه را نزد محمد باقر اصفهانی فرا گرفت . سپس در سال۱۳۰۳هجری قمری برای ادامه تحصیل راهی عتبات می شود وپس از توقفی کوتاه وارد سامره می شود واز تدریس اساتیدی چون سید مجدد شیرازی ، سید اسماعیل صدر و سید محمد فشارکی بهره می برد و در این حوزه است که مورد توجه ویژه میرزای بزرگ شیرازی واقع می شود و در اواخر دوران مرجعیت میرزای بزرگ در کارهای مهم به ایشان کمک میکند و حتی نگارنده ویژه نامه ها و بیانیه های میرزای بزرگ می شود . تا این که پس از مرگ ایشان در سال۱۳۱۲هجری قمری وی سید اسماعیل صدر را به عنوان استاد ارشد خود انتخاب می کند و بالاخره در سال۱۳۱۴هجری قمری وارد حوزه کربلا می شود وسپس به حوزه نجف مشرف شود از درس آخوند خراسانی سیراب میگردد ودر اینجا نیز به دلیل توانمندیهای علمی که داشت طرف مشورت آخوند خراسانی قرار می گیرد ویکی از اعضای هیات استفاء ایشان می شود . از نظر علمی سرآمد روزگار بوده به گونه ای که آقا بزرگ تهرانی از مقام علمی وآگاهی ژرف ایشان بر دانشهای مختلف سخن می راند و بویژه در زمینه علم واصول وی را مجدد بشمار می آورد . بدین ترتیب نائینی بر سکوی بلند استادی در حوزه نجف اشرف قرار می گیرد و دیری نپایید که درس تحقیقی وعلمی او مورد توجه بسیاری ازعلما قرار گرفت به نحوی که حوزه درس او جایگاه بلندی برخوردار گردید وپس از حوزه درس آخوند خراسانی مقام اول را بدست آورد .شیوه تدریس ایشان مبتنی بر آگاهیهای علمی و تحقیقات متکی بر استدلال و برهان بود . چنانکه به زعم آقا بزرگ تهرانی ، نائینی دقت نظر و باریک بینی بی مانندی داشته است . از ویژگیهای نائینی ، آگاهی از پدیده ها ورویدادهای تاریخی در بررسی وتحلیل مسائل وپدیدهای علمی ، سیاسی ، اجتماعی است . وی آگاه به زمان بود و شاید این صفات بود که در او حسن مسولیت در برابر آینده اسلام وکشور ایجاد کرده واو را وارد فعالبتهای سیاسی نموده است .
مبانی نو اندیشی و نوآوری میرزای نائینی
نوجویی ـ نوگرایی لازمه ونشانه حیات آدمی است و درطول تاریخ نوآوریهای خود به زندگی شادابی وپویایی داده اند در این میان آنانکه در قلمرو دین دست به نوآوری زده اند بسپارند . اما نوآوری دینی در تمام تاریخ با دو مشکل عمده مواجه بوده است .
الف) وجود افراد تنگ نظرکه دین را از زاویه فردی می نگریسته ویا به قول امروزی هرنوع تفسیری را از دین جایز نمی دانسته وبا هر گونه نو فهمی سرناسازگاری داشته وبلا فاصله حکم تفکیر را صادر می کردند .
ب)عوام که متاثر از دسته اول بوده اند .
اما درباره مبانی نوآوری آیت الله میرزا حسین غروی نائینی می توان این گونه توضیح داد که، ایشان در زمانی که زندگی میکردکه بازار نو اندیشی و نو آوری گرم بود به گونه ای که از سوی فرهنگ غربی با فرهنگ دینی در تقابل سختی قرار گرفته بود و از سوی دیگر روشنفکران ایرانی در برخورد با مغرب زمین دچار بی هویتی و خود باختگی شده بودند . باضافه اینکه ایشان در عراق از مجلات اصلاح طلبان و روشنفکران مسلمان چون سید جمال الدین اسدآبادی در نوآوری او موثر بوده اند طبعا محیط وزندگانی فکری نائینی در عراق او را با مبارزات آزادی بخش آشنا کرده و از اندشه های اصلاح طلبانه متاثر نموده بود چنانکه در همین عراق بودکه کتاب طبایع الاستبدادعبدالرحمن کواکبی را مطالعه کرده بود این کتاب که در موضوع ونوع خود بخصوص در آن زمان بی سابقه بود ، تاثیر به سزایی در افکار اهل نظر و دانشمندان اسلامی میگذاشت ، چنانکه در فکر عمیق و روح آدمی فقیه عالیقدر ایت الله نائینی اثری ایجاد کرد و موجی پدید آورد که از قلمش کتاب دقیق و مستدل (( تنبیه الامه تنزیه الهله فی لزوم مشروطیه الدوله المنتخیبه لتقلیل الظلم علی افراد الامة)) تراوش گردید .بدین ترتیب این زمینه ها وی را که درد دین ومیهن داشت وادار نمود تا موضع مناسب با زمان و موافق با مصلحت دین ودنیایی مردم برگزینند از این رو به نوآوری در اصول فقه ، سیاست وغیره پرداخت .
نقش نائینی در جنبشهای معاصر بویژه مشروطیت
در این زمینه گفتنی است که سالها پیش از جنبش مشروطه خواهی ،آیت الله نائینی درگیر مبارزات ضد استبدادی بوده است وابتدای مبارزات ضد استبدادی ایشان را باید به دوران مبارزه علیه امتیاز تالبوت عودت داد . در آن زمان که امتیاز توتون و تنباکو به رهبری و مرجعیت میرزای شیرازی لغو گردید . اگر چه میرزای نائینی طلبه ای جوان بیش نبود امابه جهت هوش سرشا ر و آگاهی از مسائل سیاسی روز حکومت قاجار مورد توجه میرزای شیرازی قرار گرفت . لذا در عصر مرجعیت میرزای شیرازی و مبارزات سید جمال الدین اسد ابادی که هنوز در ایران سخنی از مشروطیت در میان نیامده بود، ما شاهد تلاش نائینی در راه مبارزه با استبداد واصلاح ساختار حکومتی هستیم ، اما به دنبال شکل گیری مشروطیت نائینی همواره در سنگر دفاع از ازادی حضور داشت ، به طوریکه از همان آغاز حرکت ، با رهبری قیام همکار ی نزدیکی داشت به گونه ای که مورد توجه آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی و میرزا خلیل تهرانی واقع گردیید وحتی در مسائل مهم سیاسی و تنظیم بیانه های بیدادگرمورد توجه آنان قرار گرفت ، در واقع اوج تلاشهای نائینی به سالهای حاکمیت محمد علی شاه و دوران استبداد صغیر بر می گردد. بنحوی که ایشان ضمن افزودن بر تکاپوی سیاسی خود به استوار سازی تفکر دینی همت گماشت ودر همین دوران استبداد سپاه بود که کتاب معروف خود را در مورد مشروطیت به نگارش در آورد وباعث بیداری ایرانیان گردید.
نائینی علاوه بر حضور مستقیم در مسائل سیاسی و اجتماعی ایران ، در
جریانهای سیاسی عراق نیز نقش تعین کننده داشته است . در زمانی که عراق توسط
انگلیس به اشغال درآمده بود علمای نجف اعلان جهاد کرده ودر جبهه جنگ
حضوریافتندودر این جریان نیز نائینی نه تنها در جهاد مقدس شرکت جست بلکه از
عناصر پر تکاپوی جهاد بود که با تلاشی پیگیر علمای رده اول را به اخذ تا
کتیکهای جنگی و نظامی تشویق میکرد در جنبش استقلال طلبانه عراق ( ۱۹۲۰ م)
بار دیگر علمای نجف از جمله نائینی در صحنه سیاسی واقف حرکت استقلال طلبانه
عراق درخشیدند و درسایه تلاش اینان بود که انگلیس از ادعای تحت الحمایگی
خود بر عراق دست برداشت.
در واقع مشروطیت را می توان نخستین رویارویی بین فرهنگ سنتی اسلامی و ف آن
شاگردان والا مقام بود تا باقیات صالحاتی برای ایشان باشند و به همین سبب
آن بزرگوار در تهذیب و تعلیم اخلاق آنان اهتمام می ورزیدند .در اخلاق و
تقواو علم وعمل تمام آنان دارای فضائل و ملکات واخلاق برجسته وکم نظیر وبی
شمار بودند وتعلیمات آن مرد بزرگ را سرمشق عمل و رفتار خود قرار داده و همه
آنان به درجات عالیه مرجعیت عامه وخاصه رسیدند و مورد تقلیدو مرجعیت قرار
گرفتند .برخی از این بزرگواران عبارتند از :
۱-آقا سید محمود شاهرودی
۲- آقا سید جمال گلپای
۳- آقا سید محسن حکیم
۴- آقا سید ابوالقاسم خوئی
۵- آقا سید هادی میلانی
۶- آقا سید عبد الهادی شیرازی
۷- آقا شیخ علیمحمد بروجردی
تمامی این آقایان بعد از وفات آن فقید سعید مرجع تقلید عامه و خاصه قرار گرفتندو آیت الله خوئی تا این اواخرحیات خود مرجع تقلید همگان بوده اند ونیز نوشتار ودروس استاد را از آن شاگردان ـ دست پرورده های ممتاز آن ـ مرحوم به رشته تحریر درآورده وبطبع رسانده و منتشر ساخته اند .
۱-آقای سید ابوالقاسم خوئی ( اجودالتقریرات ) اصول مرحوم استاد خود را در دو جلد به طبع رسانید و چند مرتبه تجدید طبع گردیده است.
۲-آقای شیخ محمد علی کاظمی خراسانی اصول مرحوم استاد خود را در چهار جلد به طبع رسانیده است و دو مرتبه تجدید چاپ گردیده است .
۳- آقای شیخ موسی خوانساری ( منیه المریب ) تقریرات درس مکاتیب استاد خود را به طبع رسانیده و دو مرتبه تجدید چاپ گردیده است.
۴- آقای سید جمال گلپایگانی دروس استاد خود را در فقه واصول دوره های متعدد را مرقوم و بعضی از آنها را به چاپ رسانیده و منتشر گردیده است .
۵- آقای سید محمود شاهرودی دوره های فقه واصول استاد خود را مرقوم داشته اند .
۶-آقای حاج شیخ محمدتقی آملی نه جلد دروس فقه واصول استاد خود را با شرح وافی مرقوم و به طبع رسانیده و منتشر ساخته اند .
۷- آقای سید مرتضی لنگرودی بعضی دروس استاد خود راچاپ و منتشر نموده اند
۸- بعضی دیگر از فضلاء و تلامیذ آن فقید سعید نیز دروس استاد و تقریرات استاد خود را به طبع رسانیده و منتشر ساخته اند .
۹- اخیراً آقای شیخ جعفر نائینی نوه آن محوم (لباس مشکوک ) آن فقید سعیدرا با شرحی مبسوط ( بعنوان پاورقی ) به طبع رسانیده و منتشر ساخته است .
اینک حوزه های علمیه تا به امروز و قرنهای آینده از نوشته ها و تقریرات و تالیفات آنان استفاده و مدار حوزه های علمیه بر آن تقریرات و آراء و نظریات مرحوم بزرگ نائینی میباشد وبدین ترتیب نظرات فقید سعید را پس از شصت و چند سال حفظ و به عبارت دیگر نام ( میرزای نائینی )را زنده نگه داشته اند و در حقیقت آن بزرگ مرد عالم تشیع نمرده و باقیات و صالحات او ارزنده است تألیفات فقید سعید میرزای نائینی
۱-کتاب وسیله النجاه ، عربی، فقه استدلالی
۲- حاشیه عروه الواثقی که با دقت نظر و استدلال خاص مرقوم فرموده انددر دو جلد در مطعبه العرفان صیدا به چاپ رسیده است.
۳- مختصر الوسیله ، رساله علمی عربی
۴- مناسک حج مفصلی به عربی ، به گونه ای گسترده مطالب آن را در مناسکهای حج چه قدیم ویا جدید نمی توان یافت و مرحوم آیت الله العظمی حکیم (قده ) به زیور طبع آراسته و حواشی خود را افزوده اند
۵- رساله علمیه ( ذخیره العباد ) ، فارسی
۶- رساله لباس مشکوک
۷- قاعده (لاضرر و لاضرار فی الاسلام )و بعضی قواعد در رساله های دیگر به طبع رسیده است و منتشر گردیده است.
۸- سؤال و جوابهای استدلالی که مرحوم حجت الااسلام آقای شیخ حسین حلی (قده ) در دو جلد جمع آوری نموده و حجت الااسلام آقای شیخ جعفر نائینی مشغول تبویت و تنظیم و چاپ آنها می باشند .
انشاءالله عن قریب به طبع رسیده و منتشر میگردد و مورد استفاده حوزه های علمیه خواهدبود. دکتر حسین فاطمی – وزیر امور خارجه ایران
دکتر حسین فاطمی ، روزنامه نویس ، سیاستمدار و مبارز پرشور ووطن خواه ، اصلاً اهل نائین بود. دیار نائین همان شهر وسرزمینی که مردان برجسته و درخشان ، رجال دانشمند ، سیاستمداران با فضیلت وپاکدامن وبزرگوارتقدیم ایران کرده است . چهره های تابناک وخدمتگزارانی نظیر میرزانصرالله نائینی (مشیرالدوله)، میرزاحسین خان مؤتمن الملک وحسن پیرنیا(مشیرالدوله). آن مرد ، نحستین رجل نامدار وسیاستمدار ومدبر وروشن بین عهد ناصری و مظفری بود که علاوه بر مأموریتهای سیاسی در خارج از ایران ، وزیرخارجه اواخر دوره ناصری واوایل زمان مظفرالدین شاه بود. فرزندان وی که معروف ترینشان میرزاحسین خان (مؤتمن الملک)ومیرزاحسن خان مشیرالدوله بودند ، اولی در مقام ریاست مجلس شورای ملی در ادوار مختلف تقنینیه و دومی چند بار نخست وزیر زمان مشروطه بود.
شهید دکتر حسین فاطمی در ایام جوانی در نائین واصفهان روزگار می گذرانید
و درس می خواند. گاهی نیز در ابتدای خدمت در دستگاه شهرداری برادرش در
شیراز بسر می برد. به علت علاقه ودلبستگی خاصی که به تحصیل دانش وفن
روزنامه نگاری داشت برای تحصیل در این رشته روانه پاریس شد وپس از سه سال
کسب علم با گرفتن عنوان دکترا روانه ایران گردید و به شهر اصفهان شتافت.
دکتر حسین فاطمی در همان ایام تحصیل در رشته روزنامه نگاری ، مقالات متعددی
برای روزنامه مبارزمرد امروز(مهمترین وپرفروش ترین روزنامه های ایران )به
مدیریت (شهید محمد مسعود) می فرستاد که در همین روزنامه به چاپ می رسید
وعلاقمندانی پیدا کرد.
دکتر فاطمی پس از اقامت در شهر اصفهان ، شروع به انتشار روزنامه باختر کرد
که صاحب امتیاز آن سیف پور فاطمی برادر او بود .مدتی که از انتشار روزنامه
باختر گذشت ، محلی در خیابان سعدی تهران اجاره کرد و آن را دفتر روزنامه
خود قرار داد.روزنامه باختر با یک کادر هیئت تحریریه وکادرخبرنگاری منظم و
باضافه یک سازمان آبرومند درتهران انتشاریافت وهمچنان با تیراژ کم سابقه ای
در محافل سیاسی و ا جتماعی و اداری تهران راه یافت . دکتر فاطمی متعاقب
انتشار این روزنامه ، امتیاز روزنامه معروف (باختر امروز) را گرفت.مرحوم
دکتر حسین فاطمی و حسین مکی در محور مبارزات نهضت ملی یا جبهه مشترک قرار
داشتند . قلم دکتر فاطمی حقاً خدمتی شایسته و باارزش به جنبش مردمی نهضت
ملی وروشن شدن افکار عمومی می کرد.دکتر مصدق بارها گفته بود :
(قلم فاطمی ازچندسپاه ولشکرهم برای پیشرفت نهضت مؤثرتروکارسازتر بود.)
شهید دکتر فاطمی در ابطال انتخابات قلابی دوره شانزدهم قانون گذاری وشروع
مجدد آن فعالانه شرکت داشت و در این طریقف سخت مبارزه می کرد . او بنیان
گذار سازمان روزنامه های طرفدار نهضت ملی ایران بود و اغلب جلسات مدیران
ونویسندگان این جراید در خانه اجاره ای وی تشکیل می گردید.
دکتر فاطمی چه در کار روزنامه نویسی وچه در مبارزات سیاسی ، مردی جدی با شور وحرارت و بسیار با شهامت ، قاطع بی پروا و صریح و با ایمان بود.به هیچ بها وقیمتی از عقاید سیاسی آزادیخواهی وآزاد اندیشی خویش عدول نمی کرد و از قدرتهای فرعونی ، فرعونهای عصر وزمان هراسی به دل راه نمی داد.
در سال ۱۳۳۰ وقتی دکتر مصدق بنا به تمایل اکثریت نمایندگان دوره شانزدهم مجلس شورای ملی به نخست وزیری رسید ، بلافاصله شروع به انتخاب همکاران و اعضای هیئت دولت خودنمود . او از ابتدا در فکر انتخاب معاون سیاسی و اداری خود بود و وقتی یاران وی از جمله حسین مکی و دکتر فاطمی را به عنوان معاون ودستیار اول ایشان به او پیشنهاد کردند ، دکتر مصدق از این امر استقبال نمود . مصدق که خود تصمیم داشت در تمام دوران نخست وزیری از دریافت حقوق خودداری نماید والبته این کاررا هم کرد به مکی گفت :دکتر فاطمی شایسته ترین شخصی است که می تواند بعنوان معاون سیاسی بامن همکاری نماید ولی شرط ان این است که ایشان در شرایط کنونی از نصف حقوق معاونت بعنوان کمک به بیت المال وصرفه جوئی در هزینه های نخست وزیری صرف نظر نماید..دکتر فاطمی نه تنها این شرط را مورد قبول قرار داد بلکه گفت حاضرم که از تمام حقوق معاونت هم بگذرم تا افتخار چنین کاری را داشته باشم .
دکتر فاطمی پس از معالجه و بازگشت از مسافرت آلمان به وطن ، درمهر ماه سال ۱۳۳۱ ازطرف دکتر مصدق به سمت وزیر امور خارجه ایران برگزیده شد ودرهمین ماه بود که رسمأ قطع روابط با انگلستان از طرف دولت ایران وبوسیله وزیر خارجه اعلام گردید.
وزارت خارجه در هنگام تصدی فاطمی بجنبش و حرکت در آمده از حالت افسردگی ونیمه جانی بیرون شده، سخت فعال وپر جوش وخروش گردید،گوئی با بودن این مرد در رأس وزارت خارجه خون تازهای به کالبدش ریخته شد ونفس های تازه ای می کشید، به همین علت باید اذعان نمود که وضع جدیدی که در این وزارتخانه بود هیچ دوره و زمانی سابقه نداشت.
بعد از کودتای شوم و ننگین ۲۸ مرداد،دکتر حسین فاطمی ناگزیر برای اینکه بچنگ ماموران دژخیم کودتاگران نیافتد بطور مخفی میزیست وبرای یافتن وی کوشش های مأمورین امنیتی ودر هرکجا که احتمال یافتن اومی رفت یک لحظه متوقف نمی شد.
روزشنبه ششم اسفند ۱۳۳۲ سرگرد مولوی با جیپ فرماندار نظامی دکتر فاطمی را دستگیر نمود.مولوی دکتر فاطمی را بدون فوت وقت با همان لباس خانه با کفش سرپائی سوار جیپ کرده پس از وارد کردن ضربه ای با اسلحه بر سر او وی را با خود می برد ودراداره شهربانی زندانی میگرداند ولی قبل از زندانی شدن وزیرخارجه ایران ،عده ای از اوباش به تحریک مقامات امنیتی در مدخل شهربانی اسیر مریض را مورد ضرب و شتم قرار میدهد که اگر هر آینه خواهر دکتر فاطمی به آنجا نرسیده بودوخود را بر روی برادرنمی افکند احتمال داشت در همانجا بوسیله ایادی کثیف حکومت به شهادت برسد.
دکتر فاطمی را سپس از شهربانی به زندان لشگرزرهی میبرند ودر آنجا زندانی می کنند.
فاطمی مدت دو ماه در وضع ناراحت کننده ای درحالی که خون استفراغ می کرد وبارها تا کام مرگ پیش رفته بود بسرمی برد.
دادگاه عادی شماره یک دادرسی ارتش پس از ده جلسه رسیدگی واستماع مدافعات دکتر فاطمی ووکلای مدافع درساعت سه وچهل وپنج دقیقه بعد ازظهرروز یکشنبه هجدهم مهرماه ختم دادرسی را اعلام ودادگاه برای صدور رأی وارد شورشد.
دادگاه پس از بررسی مدافعات متهمین ووکلای مدافع سرانجام ماده استنادی ارتش را علیه متهم مورد تأییدقرارداد وباتفاق آراء، حسین فاطمی را به اعدام محکوم نمود.
ساعت چهاروهفت دقیقه بامداد روز چهارشنبه نوزدهم آبانماه ۱۳۳۳،تیمور بختیارفرماندارنظامی وسرتیب آزموده دادستان ارتش به زندان رفتندوحکم اعدام دکتر حسین فاطمی درلشکر ۲ زرهی به وی ابلاغ گردید.
آزموده گفت اگر وصیتی دارید بفرمایید،شما مکرر میگفتید((من از مرگ ابائی ندارم ومرگ حق است))دکتر فاطمی نگذاشت حرفش تمام شودوپاسخ داد:
‹‹آری. آقای آزموده، مرگ حق است ومن از مرگ ابائی ندارم آنهم چنین مرگ پر افتخاری،من می میرم که نسل جوان ایران از مرگ من عبرتی گرفته وبا خون خود از وطنش دفاع کرده و نگذارد جاسوسان اجنبی بر این کشورحکومت نماید،من درهای سفارت انگلیس رابستم غافل از اینکه تادربار هست انگلستان سفارت لازم ندارد.››
هنگامی که اورابرای اعدام می بردند آزموده ازوی خواست اگرخواسته گفت:خواسته های من،دیدن خانواده،ملاقات دکتر مصدق وصحبتی با افسران میباشد.آزموده میگوید،هنوزهم دست ازاین مرد برنمیداری؟دکتر فاطمی قبل از اجرای حکم به آزموده می گوید:
((آقای آزموده،مرگ بر دو قسم است،مرگی در رختخوابی ناز،مرگی در راه شرف وافتخار و من خدای را شکر می کنم که درراه مبارزه با فسادشهید می شوم،خدای راشکرمیکنم که با شهادتم در این راه دین خودرا به ملت ستمدیده و استعمارزده ایران اداء کرده ام وامیدوارم سربازان مجاهد،نهضت همچنان مبارزه را ادامه دهند.))
دران موقع روحیه اش بقدری قوی بود که اگرکسی وارداتاق میشدوازجریان اوضاع اطلاع نداشت هرگز باور نمی کرد،این شخص کسی است که چنددقیقه دیگر باید تیرباران شود و وصیتنامه اش راهم نوشته است.
هنگام اجرای حکم درحالیکه هوابشدت سرد بودروی همان پیراهنی که بر تن داشت یک پیژامه پشمی پوشیده وبا همان پیراهن وپیژامه وکفش سرپائی آماده ایستاد…
((…هشت گلوله تیر ازدهانه لوله تفنگ های چهار مأمور مرگ شلیک شد .دو تیر روی قلب،همان قلبی که بخاطر وطن میطپید.وشش تیر دیگر به سینه …))
وبه این طریق دکتر فاطمی ،آن مرد مبارز راستین وسیاستمدار وروزنامه نگار شجاع مردانه بشهادت رسید ودفتر زندگی پرتلاطمش بسته شد.
مختصری در مورد تنی چند از مشاهیر نایین از منایع دیگر :
شیخ مغربی عارف بزرگ مدفون در نایین
زمانی: به خاطر بی اطلاعی و مردم نایین که نتوانسته اند شخصیت شیخ مغربی را به ایرانیان و جهانیان معرفی کنند، هنوز بسیاری از محققین و دانشمندان ایرانی و خارجی نمی دانند که محل دفن این عارف بزرگ نایین است.
گاهی اوقات انسان با بی توجهی از گوهرهای گرانقدری که در اطرافش وجود دارد می گذرد و کسانی که فرسنگ ها دور از موقعیت جغرافیای و فرهنگی ما زندگی می کنند به تمام و کمال قدر شناس این گوهرهای ارزنده می باشند.
باعث تأسف است که بسیاری از مردم نایین قدر و مقام عارف روشن ضمیری که در بازار مدفون است را نمی دانند و اکثریت قریب به اتفاق فقط می دانند مسجد شیخ مغربی به واسطه وجود مدفن شخصی به نام شیخ مغربی در این مکان بدین نام موسوم شده و اهمیت و اعتبار شیخ مغربی را به واسطه مسجد بودن محل دفنش می دانند، غافل از این که خود شیخ مغربی چه شخصیتی است و چه بسا بخاطر بی اطلاعی و بی بضاعتی علمی و اداری مردم فعلی نایین که نتوانسته اند شخصیت شیخ مغربی را به ایرانیان و جهانیان معرفی کنند هنوز بسیاری از محققین و دانشمندان ایرانی و خارجی که در مورد شعر و عرفان تحقیقات مبسوطی را در مورد شیخ مغربی داشته اند نمی دانسته اند که محل دفنش نایین می باشد و در تمامی کتاب ها و تذکره ها نامی از محل دفنش نیاورده اند و فقط مولد او را تبریز ذکر کرده اند…..
سیف العلما یا حجت الاسلام فاطمی
سیف‌العلما:
حجت الاسلام فاطمی یکی از روحانیون متنفذ نائینى بود که در این شهر، در خانواده‌اى روحانی، معتبر و برجسته متولد شد و با خاندان معروف «پیرنیا» نیز داراى نسبت نزدیک بودند. مرحوم فاطمى در سامرا و اصفهان تحصیل و تدریس کرده بود و به خاطر زبان تند و تیزی که داشت از سوى مظفرالدین شاه به «سیف‌العلما» ملقب گشته بود. سیف العلما در اوان مشروطیت با برخى از رجال و مشروطه‌خواهان تهران از جمله مشیرالدوله پیرنیا، سیدحسن مدرس و نیز سیدضیاء‌الدین طباطبایى دوستى و مراوده داشت. (البته همین سابقه‌ی آشنایى با سیدضیاء بعدها در محیط سیاسى تهران براى دکتر حسین فاطمى پسر کوچک ایشان دردسر ساز شد و او را هدف اتهامات و شایعات گوناگون قرار داد.)
میرزا محمد خان وزیر متخلص به فروغ
میرزا محمد خان وزیر متخلص به فروغ فرزند میرزا ابولحسن شریف و نواده میرزا زین العابدین از فامیل های بقایی های نایین می باشد که جدش میرزا زین العابدین سالها منشی مخصوص و مستوفی کریم خان زند بود.
میرزا محمد خان در سال ۱۱۴۷در نایین متولد وپس از مدتی سکونت در این شهر برای به دست آوردن شغلی عازم تهران می شود وبا توجه به حسن خط و توانمندی در نویسندگی در دستگاه آقا محمد خان قاجار مقامی احراز می کند و در تمامی دوران فتحعلی شاه مقامی شایسته داشته و از جمیع اقران برتر بوده وتا وزیر درباری فتحعلی شاه پیشرفت می نماید و در همین زمان پسر ارشد خود میرزا تقی خان را به وزارت اصفهان منصوب می نماید که در آن رژیم میرزا تقی خان به قتل می رسد……
علامه نایینی
تولد علامه “میرزا محمد حسین نایینی” مدرس و مرجع بزرگ تقلید(۱۲۷۶ ق): حاج میرزا حسین نایینی از بزرگترین علما و فقهای قرن چهاردهم هجری است که به کثرت تحقیق و فصاحت و کتابت معروف میباشد. وی درنایین به دنیا آمد و پس از تحصیل مقدمات به اصفهان رفت و پس از ده سال، راهی حوزهی نجف گردید…..
میرزا محمد حسین نایینی مرجع و زعیم حوزه و مجاهد دوران مشروطه ( ۲۴ مرداد ماه ۱۳۱۵ هـ . ش ).
میرزا محمد حسین نایینی میرزا محمدحسین، فرزند حاجی میرزا عبدالرحیم، شیخ‌الاسلام نایین در سال۱۲۷۷ق. در شهر نایین به دنیا آمد.
وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، در سن ۱۷سالگی برای ادامة تحصیل به اصفهان رهسپار گردید. در حوزة علمیة اصفهان، دانشهای مقدماتی، علم اصول، فلسفه، کلام و فقه را فرا گرفت.
سپس در سال۱۳۰۳ق. برای ادامة تحصیل راهی عراق شد در آغاز ورود به عتبات، پس از زیارت بارگاه ملکوتی امام علی (ع) راهی سامرا شد و در محضر درس مرجع کبیر و فقیه جلیل، میرزا محمد حسن شیرازی حاضر گردید.
نابغه ی بزرگ شیعه آیت ا… میرزا محمد حسین نایینی
در قلمروی تاریخ افرادی را می توان نام برد که درهمه عرصه ها و قلمروها رشته خدمت را به دست گرفته و خدمتگذار دین مبین اسلام بوده اند. در سال ۱۲۷۷ ه ق عالمی بزرگوار، مجتهدی عالی مقام و سیاستمداری واقع بین از یک خانواده علمی برخواست و توانست در هر برهه از فصول زندگی خود ارزنده ترین خدمت را به جامعه اسلامی تقدیم نماید.
نابغه ی بزرگ شیعه آیت ا… میرزا محمد حسین نایینی
در قلمروی تاریخ افرادی را می توان نام برد که درهمه عرصه ها و قلمروها رشته خدمت را به دست گرفته و خدمتگذار دین مبین اسلام بوده اند. در سال ۱۲۷۷ ه ق عالمی بزرگوار، مجتهدی عالی مقام و سیاستمداری واقع بین از یک خانواده علمی برخواست و توانست در هر برهه از فصول زندگی خود ارزنده ترین خدمت را به جامعه اسلامی تقدیم نماید.
علامه نایینی
روزشمار تاریخ؛ درگذشت علامه نایینی از بزرگترین مراجع و فقهای اسلام
۱۲خرداد ۱۳۸۷هجری شمسی / ۲۶ جمادی الاول ۱۴۲۸هجری قمری مصادف است با سالروز درگذشت علامه نایینی در سال ۱۳۵۵ هجری قمری.
در چنین روزی، ۲۶ جمادی الاول سال ۱۳۵۵هجری قمری: آیت الله علامه میرزا محمد حسین نایینی از بزرگترین فقیهان و مراجع………..
معرفی مشاهیر نایین از منبع دیگر
مشاهیر نایین: نایین در منطقه‌ای بیایانی و کویری واقع شده است. بطوری که خشکسالی‌های ادواری و خشونت‌های آب و هوا و شرایط بسیار نامناسب جغرافیایی در طول قرن‌ها، تاثیر لازم را بر چهره این شهر گذاشته است. نایین هیچگاه چشمه‌های جوشان و کوه های سر به فلک کشیده نداشته است. همچنان که هرگز باران‌های طولانی و به موقع کام خشک زمین شوره زارش را تر نکرده است. اما در گذر زمان، نایینی‌هایی سخت کوش و پر تلاش با اتکاء به لططف بی دریغ الهی و برخورداری از اراده‌ای پولادین «.. به دنیایی مادی ورفاه دنیوی پشت نموده و با تحمل درد و رنج و سختی و پایداری در مقابل مشکلات و نابسامانی‌ها و گذر از خارها جانگزا به قله معرفت دست یافته و تشنگان دانش را به بوستان فضلیت نوید داده و مشتاقان حکمت را به بزم خویش فراخوانده‌اند…» فرمانی که مرحوم بلاغی در کتاب تاریخ نایین آورده و مربوط به سال ۷۰۰ هجری است بیانگر آمادگی نایین برای گسترش تشیع است. این فرمان مشخص میکند شخصی که در این برای خطاب مسجد جامع نایین اعزام شده از سادات شیعه بوده است. بهر حال، نایین با این سابقه دینی و فرهنگی وعلمی از دیر باز فرهیختگان واندیشمندانی داشته که برخی از آنان در زمره نام آوران علم و ادب و عرفان و شعر و خوشنویسی و طب و سایر رشته‌های هنر و فرهنگ اسلامی کشورمان به حساب می‌آمده‌اند. به یغین معرفی کامل این بزرگان معرف خود سایتی جداگانه می‌طلبد. بنابراین در این بخش با معرفی اجمالی برخی از این بزرگان یادشان را گرامی می‌داریم. توضیح این نکته را نیز ضروری می‌داند که اسامی این بزرگان به ترتیب حروف الفبا آمده و سعی بر این بوده است که حتی الامکان بزرگان رشته‌های مختلف و مربوط به زمان‌های گوناگون (هر چند مختصر) مورد معرفی قرار گیرند.
امامی: میرزا حسین آقا. (تولد ۱۲۹۵ شمسی، وفات ۱۳۵۱ شمسی)
بقائی نایینی: میرزا باقر خان ادیب (تولد ؟، وفات۱۳۰۲)
بقائی نایینی: جلال (تولد ۱۲۸۸ شمسی، وفات ۱۳۷۶ شمسی)
بقائی: میرزا محمد خان (غوغا) (تولد ۱۲۶۰ شمسی، وفات؟)
بلاغی: سید حسن (مجتهد نایینی) (تولد ؟، وفات ۱۳۱۲ شمسی)
بلاغی: عبدالحجت (تولد ۱۲۸۰ شمسی)
بلاغی: صدر الدین (تولد ۱۲۹۰ قمری، وفات ؟)
پیر زاده: حاج محمد علی (تولد ۱۲۵۱ قمری، وفات ۱۳۲۱ قمری)
پیر نیا : ابو الحسن خان (معضد السلطنه) (تولد؟، وفات ۱۳۱۸ شمسی)
حسن پیرنیا: مشیر الدوله دوم (تولد ۱۲۶۱ هجری، ۱۲۵۲ شمسی – وفات ۱۳۵۴ هجری، ۱۳۱۴ شمسی)
پیرنیا: دکتر محمد کریم (تولد ۱۳۰۱ شمسی، وفات ۱۳۷۶ شمسی)
پیرنیا: میرزا نصرالله خان مشیر الدوله (تولد ؟، وفات ۱۳۲۵ قمری)
جامع نایینی: محمد نقی (محیط) (تولد ۱۳۰۰شمسی، وفات؟)
جلالی نایینی: دکتر سید محمد رضا (تولد ۱۲۹۷ شمسی)
جلوه: حکیم میرزا ابوالحسن (تولد ۱۲۳۸ هجری قمری، ۱۳۱۴ شمسی)
حاج عبدالوهاب نایینی: (جد خاندان پیرنیا) (تولد۱۱۱۸ قمری)
حاج محمد حسن کوزه کنانی: (جد خاندان پیرزاده) (تولد ۱۱۵۲ قمری، وفات ۱۲۵۰ قمری)
حاج ملا محمد حسن (مرتاض): (تولد ۱۲۷۵ قمری، وفات ۱۳۵۴ قمری)
طباطبایی نایینی: حاج میرزا محمد سعید (تولد۱۲۹۳ هجری ۱۲۵۵ شمسی وفات ۱۳۷۸ هجری، ۱۳۳۷ قمری)
حاج میرزا محمد حسین غروی نایینی: آمیرزای نایینی (تولد ۱۲۷۷ قمری نایین، وفات ۱۲۵۵ قمری نجف اشرف)
رحیمی نایینی: دکتر مصطفی (تولد ۱۳۰۴ شمسی)
سالک: حاج محمد رضا.
صفاء السلطنه نایینی (علیخان): (تولد ۱۲۴۶ هجری قمری، وفات ۱۳۱۸ هجری قمری)
صفا ء السلطنه دوم (عباس خان): (تولد ۱۲۸۲ قمری قمری، وفات ۱۳۵۸)
طباطبایی نایینی: میرزا رضاخان (تولد ۱۲۹۰ هجری، وفات ۱۳۵۰ هجری، ۱۳۱۰ شمسی)
طرب نایینی:
عالم نایینی: (حاج میرزا محمد محیط) (تولد ۱۲۷۸ قمری، وفات ۱۳۳۳ قمری)
عامری نایینی: علی محمد (تولد ۱۲۸۰ شمسی، وفات ۱۳۵۷ شمسی)
دکتر حسین فاطمی :
ملا حسن نایینی: (آرندی) (وفات ۱۲۷۰ هجری)
ملا محمد حسن (مرتاض): (تولد ۱۲۷۵ هجری، وفات ۱۳۵۴ هجری)
محمد علی مصاحبی: (عبرت نایینی) تولد ۱۲۵۸ هجری.
میرزا ابوالقاسم نایینی: (سلطان الحکماء) (تولد ۱۲۴۵ هجری قمری، وفات ۱۳۲۲ هجری قمری)
میرزا رفیع الدین طباطبایی (میرزا رفعیا)
نوری نایینی: (دکتر محمد سعید) تولد ۱۳۲۱ شمسی.
شاعران نایین: مرحوم امامی نایینی شعرای نایین را از اوائل دوران قاجار به ترتیب حروف الفبا ذکر میکند. این شعرا عبارتند از: میرزا ابوالقاسم خان جوهر الشعراء، میرزا باقر خان ادیب، جلال بقایی، میرزا حسین علی تاج الحکماء، میرزا حسین خان وزیر زاده (طایر)، سید حسن رجا، سید حسن تمر، سید حسن مصطفوی (سرشار)، حسینعلی پیرنیا، میرزا عبدالوهاب خان شجاع السلطان، سید عبدالحجت بلاغی، میرزاخان تلگرافچی، دکتر علی پیرزاده، میرزا علی خان صفاء السلطنه (مشتاقی)، ملا علی فارغ الشعرا، حاج میرزا کوچک، حاج میرزا محمد مجتهد، میرزا سید محمد خان بزرگ، میرزا سید خان مجتوبی عترت، میرزا سید محمدخان نبوی، حاج آقا محمد علی پیرزاده، میرزا محمد علی عبرت، میرزا محمد علی مشعل الشعرا، میرزا محمود امام جمعه، میرزا مصطفی وکیلی، میرزا محمد سعید امامی (متخلص به فردی)، میرزا محمد علی امامی. آیت الله نایینی: اطلاعاتی در دسترس نبوده است. آیت الله میرزا حسین غروی نایینی: از تولد تا اجتهاد میرزا محمد حسینی نایینی، فرزند حاجی میرزا عبد الرحیم ، شیخ الاسلام نایین در سال ۱۲۷۷ هجری قمری در شهر نایین در استان اصفهان به دنیا آمد. وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، در سن ۱۷سالگی جهت ادامه تحصیل به اصفهان رهسپار گردید و در منزل حاج محمد باقر اصفهانی اقامت گزید. در حوزه علمیه اصفهان، دانشهای مقدماتی را به پایان رسانید و علم اصول را از ابوالعلی کرباسی و فلسفه و کلام را از محضر بزرگانی چون شیخ جهانگیر خان قشقایی، شیخ محمد حسن هزار جریبی و شیخ محمد تقی نجفی اصفهانی و فقه را نزد محمد باقر اصفهانی فرا گرفت. سپس در سال ۱۳۰۳ هجری قمری برای ادامه تحصیل راهی عتبات می‌شود و پس از توقفی کوتاه وارد سامره می‌شود و ازتدریس اساتیدی چون سید مجدد شیرازی، سید اسماعیل صدر سید محمد فشارکی بهره می‌برد و در این حوزه است که مورد توجه ویژه میرزای بزرگ شیرازی واقع می‌شود و در اواخر دوران مرجعیت میرزای بزرگ در کاره‌های مهم به ایشان کمک میکند و حتی نگارنده ویژه نامه و بیانیه‌های میرزای بزرگ می‌شود. تا این که پس از مرگ ایشان در سال ۱۳۱۴هجری قمری وارد حوزه کربلا می‌شود و سپس به حوزه نجف مشرف شود از درس آخوند خراسانی سیراب میگردد و در اینجا نیز به دلیل توانمندیهای علمی که داشت طرف مشورت آخوند خراسانی قرار می‌گیرد و یکی از اعضای هیات استفاء ایشان می‌شود. از نظر علمی سر آمد روزگار بوده به گونه‌ای که آقا بزرگ تهرانی از مقام علمی و آگاهی ژرف ایشان بر دانشهای مختلف سخن می‌راند و به ویژه در زمینه علم و اصول وی را مجدد بشمار می‌آورد. بدین ترتیب نایینی برسکوی بلند استادی در حوزه نجف اشرف قرار می‌گیرد و دیری نپایید که درس تحقیقی و علمی او مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفت به نحوی که حوزه درس او جایگاه بلندی برخوردار گردید و پس از حوزه درس آخوند خراسانی مقام اول را بدست آورد. شیوه تدریس ایشان مبتنی بر آگاهیهای علمی و تحقیقات متکی بر استدلال و برهان بود. چنانچه به رغم آقا بزرگ تهرانی، نایینی دقت نظر و باریک بینی بی‌مانندی داشته است. از ویژگیهای نایینی، آگاهی از پدیده‌های تاریخی در بررسی و تحلیل مسایل و پدیده‌های علمی، سیاسی، اجتماعی است. وی آگاه به زمان بود و شاید این صفات بود که در او حسن مسئولیت در برابر آینده اسلام و کشور ایجاد کرده و او را وارد فعالیت‌های سیاسی نموده است.
دکتر حسین فاطمی – وزیر امور خارجه ایران: دکتر حسین فاطمی، روزنامه نویس، سیاستمدار و مبارز پر شور و وطن خواه، اصلالتاً اهل نایین بود. دیار نایین همان شهر و سرزمینی که مردان برجسته و درخشان، رجال دانشمند، سیاستمداران با فضیلت و پاکدامن و بزرگوار تقدیم ایران کرده است. چهره‌های تابناک و خدمتگزارانی نظیر میرزا نصرالله نایین (مشیر الدوله)، میرزا حسین خان مؤتمن الملک و حسن پیرنیا (مشیر الدوله)، آن مرد، نخستین رجل نامدار و سیاستمدار و مدبر و روشن بین عهد ناصری و مظفری بود که علاوه بر ماموریت‌های سیاسی در خارج از ایران، وزیر خارجه اواخر دوره ناصری و اوایل زمان مظفر الدین شاه بود. فرزندان وی که معروف ترینشان میرزا حسین خان (مؤتمن الملک) و میرزا حسن خان مشیر الدوله بودند، اولی در مقام ریاست مجلس شورای ملی در ادوار محتلف تقنینیه و دومی چند بار نخست وزیر زمان مشروطه بود.
شهید دکتر حسین فاطمی در ایام جوانی در نایین و اصفهان روزگار می‌گذرانید و درس می‌خواند. گاهی نیز در ابتدای خدمت در دستگاه شهرداری برادرش در شیراز بسر می‌برد. به علت علاقه و دلبستگی خاصی که به تحصیل دانش و فن روزنامه نگاری داشت برای تحصیل در این رشته روانه پاریس شد و پس از سه سال کسب علم با گرفتن عنوان دکترا روانه ایران گردید و به شهر اصفهان شتافت. دکتر حسین فاطمی در همان ایام تحصیل در رشته روزنامه نگاری، مقالات متعددی به روزنامه مبارز مرد امروز (مهمترین و پرفروش‌ترین روزنامه‌های ایران) به مدیریت (شهید محمود مسعود) می‌فرستاد که در همین روزنامه به چاپ می‌رسید و علاقمندانی پیدا کرد. دکتر فاطمی پس از اقامت در شهر اصفهان، شروع به انتشار روزنامه باختر کرد. که صاحب امتیاز آن سیف پور فاطمی برادر او بود. مدتی که از انتشار روزنامه باختر گذشت، محلی در خیابان سعدی تهران اجاره کرد و آن را دفتر روزنامه خود قرار داد. روزنامه باختر با یک کادر هیئت تحریریه و کادر خبرنگاری منظم و باضافه یک سازمان آبرومند در تهران انتشار یافت و همچنان با تیراژ کم سابقه‌ای در محافل سیاسی و اجتماعی و اداری تهران راه یافت. دکتر فاطمی متعاقب انتشار این روزنامه، امتیاز روز نامه معروف (باختر امروز) را گرفت. مرحوم دکتر حسین فاطمی و حسین مکی در محور مبارزات نهضت ملی یا جبهه مشترک قرار داشتند. قلم دکتر فاطمی حقاً خدمتی شایسته و با ارزشی به جنبش مردمی نهضت ملی و روشن شدن افکار عمومی می کرد. دکتر مصدق بارها گفته بود: (قلم فاطمی از چند سپاه و لشکر هم برای پیشرفت نهضت مؤثرتر و کار سازتر بود.) شهید دکتر فاطمی در ابطال انتخبات قلابی دوره شانزدهم قانون گذاری و شروع مجدد آن فعالانه شرکت داشت و در این طریقت سخت مبارزه میکرد. او بنیان گذار سازمان روزنامه‌های طرفدار نهضت ملی ایران بود و اغلب جلسات مدیران و نویسندگان این جراید در خانه اجاره‌ای وی تشکیل می‌گردید. دکتر فاطمی چه در کار روزنامه نویسی و چه در مبارزات سیاسی، مردی جدی با شور و حرارت و بسیار با شهامت، قاطع بی‌پروا و صریح و با ایمان بود. به هیچ بها و قیمتی از عقاید سیاسی آزادیخواهی و آزاد اندیشی خویش عدول نمی‌کرد و از قدرتهای فرعونی، فرعونهای عصر و زمان هراسی به دل راه نمی‌داد. در سال ۱۳۳۰ وقتی دکتر مصدق بنا به تمایل اکثریت نمایندگان دوره شانزدهم مجلس شورای ملی به نخست وزیری رسید، بلافاصله شروع انتخاب همکاران و اعضای هیئت دولت خود نمود. او از ابتدا در فکر انتخاب معاون سیاسی و اداری خود بود و وقتی یاران وی از جمله حسین مکی و دکتر فاطمی را به عنوان و دستیار اول ایشان به او پیشنهاد کردند، دکتر مصدق از این امر استقبال نمود. مصدق که خود تصمیم داشت در تمام دوران نخست وزیری از دریافت حقوق خوداری نماید و البته این کار را هم کرد به مکی گفت: دکتر فاطمی شایسته‌ترین شخصی است که می‌تواند به عنوان معاون سیاسی با من همکاری نماید ولی شرط آن این است که ایشان در شرایط کنونی از نصف حقوق معاونت بعنوان کمک به بیت المال و صرفه جویی در هزینه‌های نخست وزیری صرف نظر نماید. دکتر فاطمی نه تنها این شرط را مورد قبول قرار داد بلکه گفت حاضرم که از تمام حقوق معاونت هم بگذرم تا افتخار چنین کاری را داشته باشم. دکتر فاطمی پس از معالجه و بازگشت از مسافرت آلمان به وطن، در مهرماه سال ۱۳۳۱ از طرف دکتر مصدق به سمت وزیر امور خارجه ایران برگزیده شد و در همین ماه بود که رسماً قطع روابط با انگلستان از طرف دولت ایران و به وسیله وزیر خارجه اعلام گردید. وزارت خارجه در هنگام تصدی فاطمی بجنبش و حرکت در آمده از حالت افسردگی و نیمه جانی بیرون شده، سخت فعال و پر جوش وخروش گردید، گویی با بودن این مرد در رأس وزارت خارجه خون تازهای به کالبدش ریخته شد و نفس‌های تازهای می‌کشید، به همین علت باید اذغان نمود که وضع جدیدی که در این وزارتخانه بود هیچ دوره و زمانی سابقه نداشت. بعد از کودتای شوم و ننگین ۲۸ مرداد، دکتر حسین فاطمی ناگزیر برای این که به چنگ ماموران دژخیم کودتاگران نیافتد بطور مخفی میزیست و برای یافتن وی کوشش‌های مأمورین امنیتی و در هر کجا که احتمال یافتن او می رفت یک لحظه متوقف نمی‌شد. روز شنبه ششم اسفند ۱۳۳۲ سرگرد مولوی با جیپ فرماندار نظامی دکتر فاطمی را دستگیر نمود. مولوی دکتر فاطمی را بدون فوت وقت با همان لباس خانه با کفش سرپائی سوار جیپ کرده پس از وارد کردن ضربه‌ای با اسلحه بر سر او وی را با خود می‌برد و در اداره شهربانی زندانی میگرداند ولی قبل از زندانی شدن وزیر خارجه ایران، عده ای از اوباش به تحریک مقامات امنیتی درمدخل شهربانی اسیر مریض را مورد ضرب و شتم قرار میدهد که اگر هر آینه خواهر دکتر فاطمی به آنجا نرسیده بود و خود را بر روی برادر نمی‌افکند احتمال داشت در همانجا به وسیله ایادی کثیف حکومت به شهادت برسد. دکتر فاطمی را سپس از شهربانی به زندان لشکر زرهی میبرند و در آنجا زندانی می‌کنند. فاطمی مدت دو ماه در وضع ناراحت کننده‌ای در حالی که خون استفراغ میکرد و بارها تا کام مرگ پیش رفته بود بسر می‌برد. دادگاه عادی شماره یک دادرسی ارتش پس از ده جلسه رسیدگی و استماع مدافعات دکتر فاطمی و وکلای مدافع در ساعت سه و چهل و پنج دقیقه بعد از ظهر روز یکشنبه هجدهم مهرماه ختم دادرسی را اعلام و دادگاه برای صدور رأی وارد شور شد. دادگاه پس از بررسی مدافعات متهمین و وکلای مدافع سرانجام ماده استنادی ارتش را علیه متهم مورد تأیید قرار داد و با اتفاق آراء، حسین فاطمی را به اعدام محکوم نمود. ساعت چهار و هفت دقیقه بامداد روز چهارشنبه نوزدهم آبانماه ۱۳۳۳، تیمور بختیار فرماندار نظامی و سر تیپ آزموده دادستان ارتش به زندان رفتند و حکم اعدام دکتر حسین فاطمی در لشکر ۲ زرهی به وی ابلاغ گردید. آزموده گفت اگر وصیتی دارید بفرمایید، شما مکرر می گفتید «من از مرگ ابایی ندارم و مرگ حق است» دکتر فاطمی نگذاشت حرفش تمام شود و پاسخ داد: «آری. آقای آزموده، مرگ حق است و من از مرگ ابایی ندارم آن هم چنین مرگ پر افتخاری، من می‌میرم که نسل جوان ایران از مرگ من عبرتی گرفته و با خون خود از وطنش دفاع کرده و نگذارد جاسوسان اجنبی بر این کشور حکومت نماید، من درهای سفارت انگلیس را بستم غافل از این که تا دربار هست انگلستان سفارت لازم ندارد» هنگامی که او را برای اعدام می‌بردند آزموده از وی خواست اگر خواسته دارد بگوید. گفت: خواسته‌های من، دیدن خانواده، ملاقات دکتر مصدق و صحبتی با افسران میباشد . آزموده می گوید، هنوز هم دست از این مرد بر نمی‌داری؟ دکتر فاطمی قبل از اجرای حکم به آزموده میگوید: « آقای آزموده، مرگ بر دو قسم است، مرگی در راه شرف و افتخار و من خدای را شکر می‌کنم که در راه مبارزه با فساد شهید می‌شوم، خدای را شکر می‌کنم که با شهادتم در این راه دین خود را به ملت ستمدیده و استعمار زده ایران اداء کرده‌ام و امیدوارم سربازان مجاهد، نهضت همچنان مبارزه را ادامه دهند.» دکتر فاطمی در آن موقع روحیه‌اش بقدری قوی بود که اگر کسی وارد اتاق می‌شد و از جریان اوضاع اطلاع نداشت هرگز باور نمی‌کرد، این شخص کسی است که چند دقیقه دیگر باید تبر باران شود و وصیتنامه اش را هم نوشته است. هنگام اجرای حکم در حالی که هوا بشدت سرد بود روی همان پیراهنی که بر تن داشت یک پیژامه و کفش سرپایی آماده ایستاد… «… هشت گلوله تیر از دهانه لوله تفنگ‌های چهار مأمور مرگ شلیک شد. دو تیر روی قلب، همان قلبی که بخاطر وطن میطپید. و شش تیر دیگر به سینه …» و به این طریق دکتر فاطمی، آن مرد مبارز راستین و سیاستمدار و روزنامه نگار شجاع مردانه به شهادت رسید و دفتر زندگی پرتلاطمش بسته شد.
